چکیده

واکاوی تبعات اکولوژیکی سد ایلیسو (ترکی: Ilısu Barajı) بر محیط‌زیست منطقه خاورمیانه امیرعلی برومند1، کمال‌الدین ناصری*2 1- دانشجوی کارشناسی ارشد آموزش محیط‌زیست، گروه برنامه‌ریزی، مدیریت و آموزش محیط‌زیست، دانشکده محیط‌زیست، دانشگاه تهران، تهران، ایران Amirali.boroumand@ut.ac.ir 2- دانشیار گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و محیط‌زیست، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران؛ *نویسنده مسئول klnaseri@um.ac.ir چکیده افتتاح رسمی سد «ایلیسو» در بالادست رود دجله، در استان «ماردین» ترکیه، در حالی که آبگیری آن نیز با اعتراضات رسمی دولت ایران و عراق همراه بود، تبعات محیط‌زیستی فراوانی برای کشورهای خاورمیانه به خصوص ایران، عراق و سوریه به همراه دارد. این سد، به عنوان بخشی از پروژه «گاپ»، دومین سد بزرگ ترکیه محسوب می‌شود. پژوهش حاضر، جستاری انتقادی است که تبعات این اقدام ترکیه را برای کشورهای منطقه خاورمیانه، با رویکردی همه‌جانبه و براساس دکترین پایداری، مورد بحث قرار می‌دهد. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که افتتاح این سد در نگاهی درازمدت و کلان با تشدید خشکسالی منطقه‌ای، از بین بردن زیستگاه‌های طبیعی، تهدید تنوع‌زیستی گیاهی و جانوری، نابودی توان زراعی بسیاری از پهنه‌های کشاورزی و تقویت کانون‌های برداشت ریزگرد به ظرفیت‌های اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی منطقه خاورمیانه آسیب‌های غیرقابل جبرانی را وارد می‌سازد و با به چالش کشیدن عدالت محیط‌زیستی منطقه‌ای، موجب تشدید فقر و ایجاد موجی از مهاجرت‌های محیط‌زیستی خواهد شد. در گذشته ساخت سد آتاتورک در ترکیه سبب خشک شدن بخشی از تالاب هورالعظیم که در ترکیه قرار دارد، شده بود که ایران را نیز درگیر بحران ریزگردها کرد. حال نیز با احداث سد ایلیسو باید منتظر فروپاشی اکولوژیکی قریب‌الوقوع تالاب هورالعظیم بود. پیشنهاد این پژوهش تقویت روابط دیپلماتیک محیط‌زیستی بین کشورهای مشترک‌المنافع آسیب‌دیده در منطقه و اجماع منطقه‌ای برای مجبور کردن ترکیه برای اقدام عاجل جبرانی، تضمین برای عدم تکرار پروژه‌های ناپایدارکننده‌ی محیط‌زیست منطقه و هم‌چنین ایجاد سازوکارهای ساختاری و قانونی لازم برای دیده‌بانی، نظارت و پایش محیط‌زیست منطقه است. کلمات کليدي: دیپلماسی محیط‌زیستی، دیده‌بانی محیط‌زیست، منطقه خاورمیانه، توسعه پایدار منطقه‌ای. Analysis of the ecological implications of the Eliso Dam (Turkish: Ilısu Barajı) on the environment of the Middle East Amir Ali Boroumand 1, Kamal Naseri * 2 1- M.Sc. Student of Environmental Education, Department of Planning, Management and Environmental Education, Faculty of Environment, University of Tehran, Tehran, Iran Amirali.boroumand@ut.ac.ir 2- Associate Professor, Department of Rangeland and Watershed Management, Faculty of Natural Resources and Environment, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran; *Corresponding Author klnaseri@um.ac.ir Abstract The official opening of the Ilisu Dam upstream of the Tigris River in Mardin province of Turkey, while its dewatering was accompanied by official protests by the Iranian and Iraqi governments, has far-reaching environmental consequences for the Middle East, especially Iran, Iraq and Syria. The dam is the second largest dam in Turkey. The present study is a critical essay that discusses the consequences of this Turkish action for the countries of the Middle East, with a comprehensive approach and based on the sustainability doctrine. The results of this study indicate that the dam in the long-term period with the intensification of regional drought, destruction of natural habitats, threats to biodiversity, destruction of crop capacity of many agricultural areas and strengthening of dust extraction centers to economic and social capacities And the ecology of the Middle East region will cause irreparable damage and, by challenging regional environmental justice, will exacerbate poverty and create a wave of environmental migration. In the past, the construction of the Ataturk Dam in Turkey had dried up part of the Hur-al-Azim Wetland in Turkey, which also plunged Iran into a dust crisis. Even now, with the construction of the Elisu Dam, we have to wait for the imminent ecological collapse of Hur-al-Azim Wetland. The present study suggests strengthening environmental diplomatic relations between affected countries in the region and regional consensus to force Turkey to take urgent compensatory action, ensure non-repetition of unstable environmental projects, and establish structural and legal mechanisms for environmental surveillance. Keywords: Environmental diplomacy, Environmental monitoring, Middle East region, Sustainable regional development.

کليدواژه ها

Keywords: Environmental diplomacy, Environmental monitoring, Middle East region, Sustainable regional development.کلمات کليدي: دیپلماسی محیط‌زیستی، دیده‌بانی محیط‌زیست، منطقه خاورمیانه، توسعه پایدار منطقه‌ای.

کد مقاله / لینک ثابت به این مقاله

برای لینک دهی به این مقاله، می توانید از لینک زیر استفاده نمایید. این لینک همیشه ثابت است :

نحوه استناد به مقاله

در صورتی که می خواهید در اثر پژوهشی خود به این مقاله ارجاع دهید، به سادگی می توانید از عبارت زیر در بخش منابع و مراجع استفاده نمایید:
کمال الدین ناصری , 1400 , واکاوی تبعات اکولوژیکی سد ایلیسو (ترکی: Ilısu Barajı) بر محیط‌زیست منطقه خاورمیانه , اولین همایش بین المللی بوم شناسی و حفاظت از تنوع زیستی