چکیده

ترجمه نقش مهمی در انتقاد از دیکتاتوری ایفا می کند، چرا که زمانی که به دلیل سرکوب‌های سیاسی شدید امکان نشر و توزیع آثار تألیفی انتقادی وجود ندارد، ادبیات و دیدگاه‌های مختلف را قادر می سازد تا از مرزها عبور کنند و به مخاطبانی فراتر از زبان اصلی و زمینه‌های فرهنگی خود دسترسی پیدا کنند. مترجمان با فراهم‌کردن دسترسی به آثاری که منتقد رژیم‌های سرکوبگر هستند، به‌طور غیرمستقیم به انتشار صداهای مخالف و افشای تبلیغات دولتی کمک می‌کنند. به ویژه، ترجمه می‌تواند به عنوان ابزاری قدرتمند برای ابراز مخالفت با سانسور و سرکوب سیاسی عمل کند. به‌طورکلی، ترجمه می‌تواند با تسهیل گسترش ایده‌های انتقادی و ترویج همبستگی میان کسانی که برای تغییر سیاسی تلاش می‌کنند، به برچیدن رژیم‌های استبدادی کمک کند. مقاله حاضر به بررسی نقش محوری ترجمه در نقد دیکتاتوری می پردازد، به‌ویژه در فضایی که ایده‌های سیاسی سرکوب و آزادی بیان به شدت محدود شده است. این مطالعه با بررسی موردی فیلمنامه «دنده‌های چرخ» که در سال 1334 و پس از سقوط دولت مصدق و نهضت ملی شدن نفت، به فارسی برگردانده شد، به تأثیر عمیق ترجمه به عنوان ابزاری برای مخالفت با وضع موجود می‌پردازد. نمایشنامه «دنده‌های چرخ» با پرداختن به موضوعاتی از قبیل سرکوب سیاسی، مبارزه برای آزادی، و خطرات ذاتی استبداد، نقد سیاسی قدرتمندی از دیکتاتوری به دست می‌دهد. داستان حول محور انقلابی در یک کشور نفت‌خیز آمریکای لاتین می‌چرخد که به دنبال ملی‌سازی صنعت نفت و مبارزه با استبداد است. نکته قابل توجه این است که این خط داستانی با فضای سیاسی حاکم بر ایران در جریان کودتای 28 مرداد و سقوط دولت مصدق همسو است. انتخاب این اثر برای ترجمه در دوران رکود نشر و سانسور شدید دولتی در واقع نقش ترجمه را به‌عنوان کنشی برای افشای تبلیغات دولتی و دفاع از حقوق اساسی بشر، ارزش‌های دموکراتیک و آزادی بیان موکد می‌کند. کمبود اطلاعات راجع به مترجم این اثر، جمشید توللی، مانع از این می‌‌شود که بتوانیم با بررسی پروفایل حرفه‌‌ای مترجم برخی انگیزه‌‌های احتمالی برای ترجمه را دریابیم. از این رو، برای درک سازوکار انتخاب این اثر و تأثیر احتمالی آن، به بررسی دیگر عاملان ترجمه، یعنی ناشر، و تحلیل محتوایی اثر و بافت تاریخی ترجمه اکتفا می‌‌کنیم. انتخاب این کتاب برای ترجمه و چاپ بعدی آن توسط انتشارات ابن سینا که در دهه 1330 یکی از فعال ترین ناشران در عرصه نشر عمومی بود، حکایت از آن دارد که این اثر با اهداف سیاسی خاصی ترجمه شده است. بررسی ترجمه این اثر و بافت تاریخی موردنظر نشان می‌دهد که در موقعیت‌های شدید سرکوب، که نمی‌توان ایده‌های سیاسی را از طریق آثار تألیفی بیان کرد، ترجمه به ابزاری مهم برای نقد سیاسی تبدیل می‌شود. یافته های این مطالعه می‌تواند به درک ما از نقش ترجمه در مقاومت سیاسی کمک کند و بینشی در اختیار کسانی قرار دهد که به دنبال استفاده از ترجمه به عنوان ابزاری برای به چالش کشیدن ظلم هستند.

کليدواژه ها

ترجمه، نمایشنامه، دنده‌های چرخ، کودتای 28 مرداد، دیکتاتوری

کد مقاله / لینک ثابت به این مقاله

برای لینک دهی به این مقاله، می توانید از لینک زیر استفاده نمایید. این لینک همیشه ثابت است :

نحوه استناد به مقاله

در صورتی که می خواهید در اثر پژوهشی خود به این مقاله ارجاع دهید، به سادگی می توانید از عبارت زیر در بخش منابع و مراجع استفاده نمایید:
مرضیه ملک‌شاهی , 1402 , ترجمه در خدمت نقد دیکتاتوری: بررسی موردی ترجمه نمایشنامه «دنده‌های چرخ»پس از کودتای 28 مرداد , چهارمین همایش ملی هنرهای نمایشی و دیجیتال